سردي در روابط روسيه - ايران

^{"ولاديمير يفسيف" كارمند ارشد مركز امنيت بين المللي انستيتوي اقتصاد جهاني و روابط بين المللي آكادمي علوم روسيه، ويژه خبرگزاري «ريا نووستي» :
19  ژانويه سال 2010 اتفاق مهمي رخ داد كه مي توان آن را نشان از "سرماي زمستاني" خاص در روابط ميان مسكو و تهران قلمداد كرد. در آن روز مسئولين ايراني با اشاره به عدم ارائه به موقع اسناد از پرواز هواپيماي ترابري حامل شكاري "سوخوي-27 اس كا ام" به مقصد بحرين كه قصد داشت از طريق حريم هوايي ايران عبور كند، جلوگيري كردند. در اثر اين اقدام شركت اين جنگنده روسي در نمايش هاي هوايي اولين نمايشگاه بين المللي هوايي بحرين -2010 در معرض ناكامي قرار گرفت. ممكن بود كه اين مسئله را يك سوء تفاهم در روابط عمده روسيه-ايران ارزيابي كنيم اما تحليل هاي روابط طي شش ماه گذشته عكس آن را ثابت مي كنند.
اولين كليد در سردي روابط در اواسط ژوئن سال 2009  زده شد زماني كه در ايران انتخابات رياست جمهوري برگزاري گرديد.
ساكنان تهران وبرخي از شهرهاي ديگر كه از نتايج اعلام شده انتخابات ناراضي بودند اقدام به برگزاري تظاهراتي نمودند كه با مقابله شديد حكومت مواجه شد. چند روز بعد از آن در يكاترينبورگ اجلاس سران سازمان همكاري هاي شانگهاي برگزار شد. "محمود احمدي نژاد" رييس جمهور ايران بعنوان رييس جمهور كشور ناظر در اين سازمان به اين اجلاس دعوت شده و همين مسئله طرف روسي را در وضعيت دشواري قرار داد و وادار ساخت كه پيروزي وي را در انتخابات تبريك بگويد. همين مسئله بلافاصله مسكو را آماج شديدترين انتقادا ت از سوي اپوزيسيون ايران قرار داد. مقامات روسيه اين كار را صرفا به اين خاطر انجام دادند كه در آينده ماهيت معتمدانه روابط به ويژه در زمينه حساسي مانند تسليحاتي و انرژي اتمي حفظ شود.
اتفاق ناخوشايند ديگر در اواخر سپتامبر رخ داد زماني كه "دميتري مدودف" رييس جمهور روسيه از همتاي آمريكايي خود خبر احداث محرمانه كارخانه جديد غني سازي اورانيوم "فردو" در حومه قم را دريافت كرد. اين مسئله كاملا اعتماد روسيه را نسبت به برنامه هسته اي ايران سلب كرد كه طي دوراني طولاني جمهوري اسلامي را از شر تحريمات شديد از سوي شوراي امنيت نجات داده بود و همچنين به همكاري هاي خودبا ايران در زمينه انرژي اتمي صلح آميز به رغم فشار شديد از سوي غرب ادامه داده بود. به همين خاطر "دميتري مدودف" مجبور شد كه با امكان اعمال تحريمات جديد عليه جمهوري اسلامي ايران موافقت كند.
اما تا آن زمان وي به جامعه جهاني پيشنهاد كرد كه سيستم مشوق هايي را ايجاد كنند كه اجازه دهد مسئله استفاده از انرژي هسته اي در اهداف صلح آميز از يك سو و عدم ايجاد سلاح هسته اي از سوي ديگر حل شود.
اوضاع وخيم بوجود آمده در روابط روسيه و ايران را مي شد در اواخر اكتبر با موافقت گروه "1+5" براي انجام مذاكرات با ايران از ميان برد. پيش از اين چنين مذاكراتي صورت نگرفته بود و هماهنگي مواضع توسط "خاوير سولانا" كميسر عالي اتحاديه اروپا در امور سياست خارجي و امنيت انجام مي شد. همه اين مسائل روند مذاكراتي را طولاني كرده بود به ويژه با توجه به انعطاف ناپذيري ايران در مسئله هسته اي. اولين جلسه مذاكرات 1+1+5 روز اول اكتبر سال 2009 در ژنو برگزار شد. اگر چه در آن ديدار ايران متقاعد نشد كه احداث كارخانه دوم غني سازي اورانيوم را متوقف كند اما در هر حال مي توان گفت كه نتيجه مذاكرات مثبت بود.
اولا، تهران براي انجام بازرسي اين مركز موافقت نمود. دوما، تصميم گرفته شد كه مذاكرات ادامه يابند كه اجازه داد در جريان ديدار روز 21 اكتبر وين با حضور نمايندگان آژانس بين المللي انرژي اتمي، ايران، فرانسه ، روسيه و آمريكا بسته پيشنهادي در خصوص ارتقاي غناي اورانيوم كمك غني شده تهران در خارج از كشور توافقاتي بعمل آيد.
به نظر مي رسد كه در ماه اكتبر مسكو اميدوار بود كه همكاري هاي فني-نظامي با تهران فعال خواهند شد كه به صدور پنج گردان مجموعه هاي پدافند موشكي ميان برد و دور برد "اس-300" منجر شود. قرارداد تحويل اين سيستم ها چند سال پيش منعقد شده بود اما بنا به دلايل سياسي به اجرا در نيامد. موافقت تهران براي خروج بخش اعظم اورانيوم كم غني شده خود به خارج زمينه مساعدي را در عرصه بين المللي بوجود مي آورد كه براي اجراي اين قرارداد لازم بود. اما جمهوري اسلامي از اجراي اين معامله سودآور به خاطر حفظ ذخاير اورانيوم خود طفره رفت كه در صورت ارتقاي غناي آنها مي توان بيش از 60 كيلوگرم اورانيوم نظامي كسب كرد (براي توليد يك بمب هسته اي 25 كيلوگرم از چنين اورانيومي كافي است).
بعلاوه تهران عملا عدم اعتماد به مسكو را نشان داد كه قبول كرده بود اورانيوم كم غناي خود را تحت حفاظت آژانس نه به روسيه بلكه به تركيه ارسال كند. در همين حال ايران شرايط جديد خود را مطرح نمود كه اجراي اين طرح را هم شديدا با مشكل مواجه نمود. از جمله جمهوري اسلامي بر خروج دو مرحله اي اورانيوم كم غناي خود و همزمان دريافت ميله هاي سوختي اصرار مي ورزد. سپس به صورت قاطعانه اي اعلام شد كه امكان چنين تعويضي فقط در خاك ايران امكان پذير است. چنين موضع شديدي از سوي ايران، مسكو را وادار ساخت كه روز 27 نوامبر 2009 از قطعنامه شوراي حكام آژانس بين المللي انرژي اتمي حمايت كند كه بر اساس آن عدم اطلاع رساني به آژانس در خصوص احداث كارخانه جديد غني سازي با تعهدات تهران در قبال مفاد الحاقي به توافقات با آژانس بين المللي انرژي اتمي در خصوص ضمانت هاي همه جانبه مغايرت مي كند.
تنش ها در روابط ميان روسيه و ايران در ماه دسامبر تشديد شد. در آن زمان رييس جمهور ايران در سخناني تحريك آميز اشاره كرد كه قصد دارد به "پان گي مون" دبير كل سازمان ملل متحد نامه بنويسد و در آن از وي درخواست كند كه غرامت آسيب هاي وارده  به ايران در جريان اشغال اين كشور در زمان جنگ جهاني دوم مسترد گردد. وي نه تنها خواستار دريافت غرامت از واشنگتن و لندن بلكه از مسكو هم  شده است.
بارها مسائل مشابه اي كه توسط مقامات ايراني در خصوص تاخير در تاريخ اتمام احداث نيروگاه اتمي بوشهر و يا در خصوص تاخير در ارائه سيستم هاي پدافند موشكي "اس-300" اعلام شده را نيز بايد به آن اضافه نمود.
بدين ترتيب "سردي زمستاني" در روابط روسيه-ايران بيش از پيش شدت مي گيرد. اين مسئله را مي توان محصول منطقي شراكت "محتاطانه" و عدم انعطاف پذيري و گاهي اوقات نيز سياست هاي تحريك آميز رييس جمهور كنوني ايران دانست.
آينده روابط ما چندان چنگي به دل نمي زند با توجه به اينكه : به زودي گزارش شديدتري از سوي "يوكيا آمانو" مدير كل آژانس بين المللي انرژي اتمي در باره ايران ارائه خواهد شد؛  تهران همچنان به حمايت خود از گروهك هاي افراطي مانند "حزب الله" لبنان، "حماس" و "جهاد اسلامي" فلسطين ادامه مي دهد و از سوي ديگر مي توان به نقش نه هميشه مثبت ايران در حل مسائل عراق، افغانستان، لبنان و يمن را مي توان اشاره كرد. ضمنا اوضاع به خاطر عدم وجود پايه هاي مستحكم اقتصادي ميان دو كشور و برداشت منفي از مواضع مسكو از سوي اپوزيسيون ايران بيش از پيش بغرنج مي شود.
به هر حال نزديكي جغرافيايي دو كشور، روابط تاريخي و فرهنگي و مسائل مشترك كه در مقابل دو كشور قرار گرفته به طور حتم و اجتناب ناپذير به برقراري روابط شراكتي ميان روسيه و ايران در آينده منجر خواهد شد. در هر صورت اميدواريم كه اينطور شود.
خبرگزاري «ريا نووستي» روسيه، 2 بهمن ماه}